230. Dyrdymalenie - a gdyby nie było pierwszej wojny światowej?

Oczywiście - musiała się przytrafić, świat aż napuchł od oczekiwania na nią. Możemy pochylić się nad tropami wydeptanymi przez historiozofów, grzebać w przemianach społecznych oraz genealogiach politycznych i ideologicznych potworów by okładać się po łbach czerpanymi z tych wszystkich źródeł argumentami i dowodzić, że wojna wybuchnąć musiała - pod dowolnym pretekstem.

Ale gdyby jednak jej nie było? 

Nie narodziłby się Szwejk, w każdym razie nie jako żołnierz. Ja pewnie mówiłbym płynnie po niemiecku (choć byłoby to raczej austriackie gadanie) i może nie urodziłbym się w Krakowie, ale w tym ważniejszym galicyjskim mieście. Kraków pozostałby jeszcze bardziej zaściankowy niż jest obecnie. Kto wie, czy w ogóle mówiłbym po polsku? Za kilka dni publicyści i inni medialni mędrcy nabuzowani pychą właściwą jasnowidzom wieszczącym przeszłość nie spieraliby się o Powstanie Warszawskie, ale może o jakieś inne, gdyby wybuchło. Choć, kto wie, może i tak nazywano by je Warszawskim? Bo pewnie wybuchłoby przeciw Rosjanom.

Ale czy na pewno? Carska Rosja zyskałaby może czas na przeprowadzenie reform i stałaby się nie tylko ciut nowocześniejsza technologicznie ale liberalniejsza?

Miliony niezabitych musiałyby znaleźć dla siebie jakieś zajęcie. Co by zrobili? Czego by dokonali? Może zabijaliby się na frontach narodowych rewolucji, jakie wybuchałyby na ziemiach strefy cienia, tych dzikich terytoriach, gdzie spragniona wolności barbaria nie rozumiałaby uroku stałości -  wielobarwności paryskich uliczek, spokoju brytyjskiego samozadowolenia i urody włoskiego rozgardiaszu. Może chaos panowałby poza granicami zachodniego raju, Bałkany pogrążyłyby się w wojnie, która dla żyjących się w niekończącej się złotej epoce byłaby czymś bardzo przypominającym jeszcze jedną wojnę kolonialną?

Istnieje ryzyko, że uparci ślepcy z dobrych domów dokładaliby rozpaczliwych starań dla zachowania status quo. Niemcy nie musieliby podpalać lontów rosyjskiej rewolucji, bo Car nie byłby ich wrogiem. Przeciwnie, wspieraliby Ochranę w tępieniu komunistów, bo ci zagrażaliby również i Kaiserowi. Oczywiście, wywiady obu państw podsyłałyby sobie nawzajem "prezenty" i organizowały prowokacje, ale nie byłaby to otwarta wojna.

Dla większości z nas polski mógłby być drugim, rzadko używanym językiem. Masłowska musiałaby znaleźć sobie inny pomysł na debiutancką powieść. Czy fantastyka rozwijałaby się tak jak dziś? Tolkien oparł fantasy na mitach germańskich więc może fantasy pozostałaby niezmieniona. Ale SF? Niemcy, a zakładam, że to oni dominowaliby w Europie, z pewnością stawialiby na technologie. Jednak ich "kosmiczne westerny" musiałyby się różnić od dzieł Amerykanów. Chwałę wolności zastąpiłaby chwała podbojów, ewentualnie nostalgia związana z nieuchronnością odchodzenia świata słabszych kultur (nawet Karol May to widział). W takim razie SF przeniknięta byłaby inną filozofią. Czuwałaby nad nią cenzura właśnie tych państw, dla których "wolność" oznaczałaby między innymi ryzyko wojen narodowościowych. Dopiero później, gdy Polacy, Słowacy, Serbowie itd. znaleźliby się w sytuacji, a jakiej dziś są Serbowie Łużyccy czy Łemkowie, kultura niemiecka zdobyłaby się na wygenerowanie odrobiny żalu za ginącymi kulturami.

W Rosji Bułyczow pisałby m.in. humoreski z życia prowincji zmuszonej do użerania się z wielkoruską biurokracją, oraz rozbuchaną wielkoruską dumą. Być może nikt by go nie cenzurował, zaliczono by go w poczet rosyjskich bajarzy a jego książki stałyby w bibliotekach obok Kryłowa.

Francuzi i Włosi balowaliby bez końca, Anglicy spoglądali na wszystkich z coraz wyższej góry i toczyliby literackie wojny na polu fantastyki z fantastyką amerykańską. W tej wojnie angielscy pisarze nie mieliby sojuszników, a jedynie interesy. Pod pewnymi względami bliżej byłoby im do wizji niemieckiej a pod innymi do amerykańskiej. Salony i kluby literackie w Londynie iskrzyłyby od emocji.

Możliwe za to, że nie umarłby romantyzm odkryć i podróży i podbój kosmosu byłby nakręcany przez hordy idealistów zazdroszczących swoim przodkom białych plam na mapach. Nadający długie nazwy ciałom niebieskim Niemcy ścigaliby się z Brytyjczykami starającymi się wyprzedzać pozostałych w wyścigu na Księżyc i dalej, nie z jakiejś rzeczywistej potrzeby, ale z dumy. Podobnymi motywami kierowaliby się Rosjanie. Za to Amerykanie gnaliby w kosmos, bo tak.

Lekko się pisze takie dyrdymały. Aż zaczęła mnie kusić wizja Austro-Węgierskiego Programu Kosmicznego - biednego, kulawego technologicznie ale silnego teoriami Lwowskich matematyków i inżynierów. Ale to wszystko brednie, błahostki. Prawie grzech wobec pól bitew zasłanych trupami ludzi, z których prawie nikt pewnie nie wiedział o co w tym wszystkim chodziło. Jedno, z czego zaczynali zdawać sobie sprawę, to, że ich świat się kończył. Może ze dwóch na milion rozumiało, że to dopiero preludium.